Zaman gecikməsi və əkizlər paradoksu
Fizikada zaman anlayışı uzun müddət sabit və dəyişməz qəbul edilirdi. Lakin Albert Eynşteynin Xüsusi Nisbilik Nəzəriyyəsi bu anlayışı tamamilə dəyişdi. Bu nəzəriyyə göstərir ki, zaman və məkan, sürət və cazibə qüvvəsi ilə əlaqəli olaraq dəyişə bilir. Zaman gecikməsi (time dilation) bu dəyişikliklərin ən təsirli nümunələrindən biridir. Bu fenomeni daha yaxından araşdıraq.
Zaman gecikməsi nədir?
Zaman gecikməsi, hərəkət edən bir müşahidəçi üçün zamanın yavaş axması anlamına gəlir. Bu hadisə, bir cismin sürəti işıq sürətinə yaxınlaşdıqca daha nəzərəçarpan olur. Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsində bu, Lorens çevrilmələri vasitəsilə riyazi olaraq təsvir edilir. Zamanın yavaşlaması, müşahidəçinin hərəkət vəziyyətinə bağlıdır və iki əsas faktordan asılıdır:
1. Sürət: Cisim nə qədər sürətli hərəkət edirsə, zaman bir o qədər yavaş axır.
2. Cazibə: Güclü cazibə sahələrində də zamanın yavaşlaması müşahidə edilir (bu ümumi nisbilik nəzəriyyəsi ilə izah edilir).
Əkizlər paradoksu:
Zaman gecikməsi fenomeninin ən məşhur nümunələrindən biri əkizlər paradoksudur. Bu düşüncə təcrübəsi belə izah edilir:
Əkizlərdən biri (A) Yerdə qalır.
Digəri (B) işıq sürətinə yaxın hərəkət edən kosmik gəmi ilə uzaq bir ulduza səyahət edir və geri qayıdır.
Nəticədə, B qayıtdıqda daha gənc olur. Bunun səbəbi kosmik gəmidə hərəkət edən B üçün zamanın daha yavaş axmasıdır.
Məsələn, əgər B-nin sürəti (işıq sürətinin 80%-i) olarsa, A üçün 10 il keçdikdə B üçün yalnız 6 il keçir. Bu, xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinə görə zamanın sürətdən necə təsirləndiyini aydın şəkildə göstərir.
Nəzəri olaraq işıq sürəti ilə hərəkət edə bilsəydik bizim üçün zaman dayanmış olardı. Lakin fizika qanunlarına görə kütləyə malik olan zərrəcik heç zaman işıq sürəti ilə hərəkət edə bilmədiyi üçün zamanın dayanması da mümkün deyil.
