Fizikanın tədrisində İKT-dən istifadə

 

                         Fizikanın tədrisində İKT-dən istifadə

                                                                                                         

          Müasir dövrdə fizka elmi-texniki tərəqqenin aparıcı qüvvəsidir.Buna görə də şagirdlərin orta məktəbdə aldıqları biliklərin fəaliyyət dairəsini maksimal dərəcədə genisləndirməyə ehtiyac vardır.  Bu sahədə labaratoriya işlərinə geniş ehtiyac olsa da bir sıra məktəblərdə demək olar ki, laboratoriya avadanliqlari qeyri-işlək vəziyyətdədir.  Lakin bilirsiniz ki, artiq bütun məktəblərə komputer dəstləri və elektron dərslik verilmişdir. Artiq asaği siniflərdə də informatika dərsinin tədrisi şagirdlərə fizika dərsində elektron dərsliklərindən müstəqil surətdə istifadə etməsini təmin edir. Bu da fizka dərsində şagirdə elektron dərslikdən istifadə etmək qaydasını öyrətmək üçun sərf olunan əlavə vaxt itgisini aradan qaldırır. Özundə labaratoriya işləri ilə yanaşı testlər, fiziki hadisələrin modelləşdirilmiş video görüntüsü, fizika qanunları və düsturlari , eləcədə alimlər haqqında məlumatlari toplayan Fizika elektron dərsliyi ilə dərsi çox effektiv şsəkildə keçirtmək olar. Elektron dərslik çox mükəmməl hazirlanmisdir. Burada lazimi məlumati mündəricat və ya sorğu vasitəsi ilə tapib, muxtəlif səsli və yazılı qeydlər edə bilərik. Elektron dərslikdən istifadə qaydasi dərsliyə aid metodik vəsaitdə olduğu üçün bu barədə çox danismaq istəmirəm. Sadəcə bunu əlavə edə bilərəm ki, dərslikdə olan videomaterialları əvvəlcə səssiz rejimdə sagirdlərə nümayiş etdirməklə şagirdlərə videomaterialda hansı fiziki hadisədən, hansi qanunun doğruluğunun yoxlanılmasından və s. bəhs olunduğunu sual vermək, bu hadisənin izhını soruşmaq olar. Şagirdlərin cavabından sonra fraqmenti səsli rejimdə təkrar nümayis etdirmək yaxsi olardi.

       Təbii ki,  multimedia dərslikləri elə hazırlanıb ki, nəzərdə tutulmüş lobaratoriya işlərindən əlavə təcrübələr aparmaq mümkün deyil. Dərs zamanı internetdəki fizika resurslarina da müraciət etmək olar. İnternetde Azərbaycan dilində fizika fənninə aid resurslar azda olsa vardır.

      Hər hansı qanunun, eləcədə ixtiyari bir hadisəninn şagirdlər tərəfindən daha aydın qavranılması, müstəqil olaraq virtual təcrübələrin aparılması üçün Crocadil Physics  proqramı gözəl bir proqramdır. Proqramda fizikanın “Dinamika”, “Optika” və “Elektrik” bölməsiinə aid təcrübələr aparmaq olar. Bu proqramınn pulsuz versiyasını hər kəs internetdən tapıb yükləyə bilər.  Proqramı hazırladığım www.azfizik.narod.ru  saytındakı “Fiziklər üçün proqram” bölümündən də yükləyə bilərsiniz (http://azfizik.narod.ru/fiziklr_n_proqram/ . Proqram rar formatında olduğu üçün öncə kompüterə Winrar proqramı yüklənilməlidir. Proqramla işləməyi öyrənmək  üçün saytda videodərslik də yerləşdirilmişdir.)

        Crocadil Physics  proqramında elektrik bölməsinə baxaq. Nümünə üçün naqillərin paralel birləşməsində dövrənin bütün hissələrində gərginliklərin eyni (U=U₁=U₂) olduğunu, ümumi cərəyan şiddətinin isə  dövrənin budaqlanmış hissələrindəki cərəyan şiddətlərinin cəminə bərabər olmasını (I=I₁+I₂) yoxlayaq.  Proqramı çalışdırdıqdan sonra Toolbars  bölümündən   düyməsini seçirik. Alətlər panelində  elektrik bölməsindəki laboratoriya işlərini aparmaq üçün avadanlıqlarının piktoqramlarını görmüş olarıq. Təcrübəmiz üçün lazımı avadanlığın üzərində mausun sol düyməsini sıxılı saxlamaqla həmin obyekti işçi səhifəsinə sürüşdürüb gətiririk. Batareykalar, reostat, elektrik açarı və iki elktrik lampasını işçi səhifəyə gətirib, onları naqillərlə şəkildəki kimi birləşdirək.  Dovrənin həm umumi, həmdəki budaqlanmış hissələrində olan lampalardakı  gərginlik və cərəyan

                            

şiddətlərini ölçmək üçün voltimetr və ampermetr daxil edək. Bu cihazları baş menyudakı Measure menyusundan Ad meters - Ammmetr və Voltmetr menyusundan daxil edə bilərik.  Şəkildə olduğu kimi voltimetrlər dövrəyə paralel, ampermetrlər isə ardıcıl qoşulur. Proqramda artıq naqilləri və detalları  düyməsi ilə silə bilərik. Dövrədəki voltimetrlərin və ampermetrlərin göstərişinə əsasən görünür ki,  paralel birləşmədə dövərnin bütün hissələrində gərginliklərin qiyməti eyni, umui cərəyan şiddəti isə ayrı ayrı hissələrdəki şərəyan şiddətlərinin cəminə bərabərdir. Reostat vasitəsi ilə cərəyan şiddətini dəyişməklə yuxarıdakı ifadənin doğruluğunu birdaha görmüş oluruq. Bütün bunlari şagirdlərə göstərdikdə və ya şagirdlər özləri bu təcrübələri virtual yerinə yetirdikdə bu kimi dərslər onlar tərəfindən daha anlaşıqlı qavranılır.

           Crocadil Physics  proqramında “Dinamika” bölməsindən də bir  təcrübəyə baxaq.  Nümünə üçün  riyazi rəqqasın hərəkətini izləyək. Bunun üçün Toolbars bölümündən  düyməsini seçirik. Sonra alətlər panelindən  obyektini işçi sahəyə gətiririk. Alətlər panelində rəqqasin amplitudunun, uzunluğunun və sapdən asılmış kürənin kütləsinin qiyməti verilmişdir.

Bu qiymətləri dəyişmək olur. . Riyazi rəqqası tarazılıqdan çıxarıb onun dövretmə periodunu qeyd edirik Sonra yükün kütləsini dəyişmədən sapın uzunluğunu  4 dəfə artırmış olsaq, rəqs periodunun 2 dəfə artdığını görmüş olarıq. Yükün kütlsini dəyişdikdə riyazi rəqqasın periodunun dəyişmədiyini görərik. Beləliklə şagirdlər hadisənin modelini izləyib, ölçmələrdən aldıqları qiymətlərdən öyrənirlərki riyazi rəqqasın dövretmə periodu yükün kütləsindən asılı olmayıb sapın uzunluğunun kökaltısı ilə düz mütənasibdir.

        

        Lobaratoriya işləri və təcrübələri aparmaq üçün  www.portal.edu.az saytında olan materiallardan da istifadə etmək olar. Saytın “Fizika” bölümündə olan təcrübələr və testlər çox gözəl hazırlanmışdır.  Bu işlər  orta məktəb proqramına uyğun olmaqla yanaşı, şagirdlərin yaş həddinə də uyğundur. Həmin  təcrübə işləri il həm online rejimde çalışmaqlayanaşı, eyni zamanda öncədən onları komputerin yaddaşına yükləyib, sonradan internet olmadan belə çalışdırmaq olur. Saytda aşağıdakı təcrübə işləri vardır:

Cisimlərin elektriklənməsi

Elektrik dövrələri  

Ətalət        

Maye və qazların genişlənməsi 

Müstəvi güzgülər  

Səthi gərilmə qüvvəsi     

Ümumdünya cazibə qanunu              

Xətti harmonik assilyator         

Elektrik mühərriyi           

Temperatur          

Bərabərtəcilli hərəkət

Elektrik sahəsi      

Atmosfer təzyiqi            

Temperatur (müəllimlər üçün)  

Bərabərtəcilli hərəkət (müəllimlər üçün)

Elektrik sahəsi (müəllimlər üçün)

Atmosfer təzyiqi (müəllimlər üçün)    

Elektrik mühərriyi (müəllimlər üçün)            

Arximed qanunu            

Bernulli qanununun tətbiqi

       İnternet resurslarından www.shagird.info saytından da istifadə etmək olar. Saytın “Fizika”  bölümündə  VII-XI siniflər üçün  mövzular üzrə interaktiv testlər yerləşdirilmişdir.

       Bəzən İnternetdə Azərbaycan dilində resursların az olduğundan gileylənirik.

Halbuku həmin boşluqları biz müəllilər doldurmalıyıq.  Bunun üçün hazırladıqımız elektron materialları yerləşdirmək üçün pulsuz domenlərdə sayt və ya bloqlar yaradıb, orda yerləşdirə bilərik. Əgər bu cür saytlar yaratmaq problem yaradırsa, hazırladığınız  materialları yuxarıda adı çəkilən saytlara göndərə bilərsiniz.

         Təhsil Nazirliyinin xətti ilə orta məktəblərin internetlə təmin olunması

müəllim və şagirdlərə geniş imkan açır. Sevindirici haldır ki, artıq bir çox fənnlər üzrə  müəllimlər sosial şəbəkələrdə ixtisasları ilə bağlı qruplarda birləşir, mütəmmadi olaraq telekonfranslar keçirirlər. Bu qruplarda  müəllimlər təcrübələrini və hazırladıqları elektron materialları paylaşır, bir-birilərinə yardımçı olurlar. Bu qruplardan ixtisasıniz  üzrə testlər, virtual lobaratoriya işləri, təqdimatlar və s götürə bilərsiniz. Belə qruplardan aşağıdakıları göstərmək olar.

www.facebook.com/groups/Fizikamuellimleri/    (Fizika müəllimləri üçün )

www.facebook.com/groups/inf.muallim/ (İnformatika müəllimləri)

www.facebook.com/groups/438756822854995/ (Sinif müəllimləri)

         Umumiyyətlə komputer texnologiyasi tədris prossesinin təskili üçün çoxlu yeni imkanlar verir. Belə ki, təkcə elektron dərsliklərlə kifayətlənmək lazim deyil. Məselen komputerin köməyi ilə ən sadə halda POWER POİNT və ya digər qrafika proqramlardan istifadə etməklə müxtəlif fiziki hadisələrin üç ölçülü modellərini qurmaq, müxtəlif animasiyalar yaratmaq olar. Bu kimi materiallar sagirdlərə keçdikləri mövzularin mənimsəməyə və bu mövzu barədə duzgun fikir yürütməyə böyük kömək ədir. “ PowerPoint” proqraminda “Hyperlink” mənyusundan istifadə etməklə yaratdiğimiz testlərə interaktivlik vermək olarki , sagird seçdiyi cavabi vurduqda monitora cavabin səhf və ya düzgün olduğu barədə informasiya çixsin. Bunun üçün POWER POİNT proqramında  ayrılıqda iki fayl yaradırıq. Faylın birində “Cavab doğrudur!” , digərində isə “Cavab səhfdir!” slaydı yaradıb, onlara animasiya və səs effektləri veririk. Sonra proqramda yeni bir fayl açıb diaqramlar daxilində testlər hazırlayırıq.  Səhf cavablar ayrı-ayrılıqda seçib, “Hyperlink” (Qipersılka)  menyusundan istifadə etməklə “cavab səhfdir” faylı ilə bağlantı qururuq. Eyni qayda ilə testlərin düzgün cavablarınada “Cavab düzdür” faylı ilə bağlantı qururuq.  Beləliklə şagid  cavabi seçdikdə ekrana cavabın səhf və ya doğru olması barədə məlumat çıxır. Bu isə qısa müddət ərzində sagirdin özü-özünü çoxlu suallarla yoxlaması deməkdir.

        Gəlin etiraf ədək ki, ənənəvi dərsdən fərqli olaraq, interaktiv metodla və komputer texnologiyasi ilə keçilən dərs şagirdlər üçun də maraqlıdır. Bu vasitələrdən istifadə etməklə sagirdlərdə bu fənnə böyük maraq oyatmaq olar.

                                                                       Seyranaliyev@mail.ru

                                                                       www.azfizik.blogspot.com  

                                                                       www.azfizik.narod.ru

                                               

                                                                                     

     Lənkəran rayon Boladi kənd  N.Axundov adına
    1 №-li tam orta   məktəbin fizika müəllimi Seyran  Əliyev