Addım gәrginliyi

Addım gәrginliyinin altına düşmәk

Fazanın yerlә qapanma zonasında yerin sәtһindә bir-birindәn bir addım mәsafәdә (0,8 m) olan iki nöqtә arasındakı gәrginliyә addım gәrginliyi deyilir. Addım gәrginliyi qapanma yerinin yaxın әtrafında әn böyük qiymәt alır. Addım gәrginliyi qapanma yerindәn 8 m vә daһa böyük mәsafәdә praktiki olaraq tәһlükәli olmur. Cәrәyan ayaq – ayaq yolu ilә keçdikdә belә gәr­ginlik һәlә qorxulu deyil, lakin adamın yerә yıxılmasına sәbәb ola bilәr ki, bunun da nәticәsindә onun әllәri vә ayaqları ilә toxuna bilәcәyi yerin nöqtәlәri arasındakı mәsafә artır, demәli, cərәyan daһa tәһlu­kә­li yolla (әl – ayaq) keçәcәkdir. Ona görə də şəkildə göstərildiyi kimi mümkün qədər ayaqlar bi birinə yaxın olmalıdır.

                                                                                    

                                                                                                                                                     Aysel Kərimli

Vavien sistemi

Bir elektrik lampasını (və ya hər hansı elektrik işlədicisini)  bir açardan yansırıb, digərindən söndürmək (və ya əksinə) üçün sistem

Sxemi hazırladı: Səfa Məcidov

Quşları Niyə Cərəyan Vurmur?

 

         Bildiyiniz kimi, insanların əlinin çatmadığı yüksəklilərdən keçən elektrik xətləri izolasiyasız olur. Transformatorlara gələn yüksəkgərginlikli elektrik xətlərində gərginlik 10000 V və ya daha yüksək, transformatorlardan evlərə gedən xətlərdə isə gərginlik 220 V olur. Bəzən quşlar yüksək elektrik naqillərinə qonub orada oturur, amma onları cərəyan vurmur.

      Hər bir maddənin eılektrik cərəyanına qarşı bir müqaviməti var (R, vahidi Om)  Elektrik cərəyanı, müqaviməti "sevməz". Cərəyan axması üçün daim ən qısa və  müqaviməti az olna asan yolu seçər. Əgər su  içindəsinizsə və elektrikli bir naqilə  toxunsanız, cərəan ən asan yol olan bədəninizə girər, oradan da son dərəcə keçirici olan suya keçərək  ( saf su elektrik cərəyanı keçirməsədə, torpaqla təmasda olan suya kifayət qədər minerallar qarışdığından elektrik cərəyanını keçirmiş olur)  torpağa axar. Elektrik telləri üzərinə qonan quşların torpaqla əlaqələri yoxdur. Onlar elektrik axınının davam etməsi  üçün bir qısa yol yaratmazlar.  Quşlar iki ayağı ilə elektrik naqillərinə toxunarkən,  paralel birləşmə əmələ gətirirlər.  Lakin bu zaman quşun ayağının və bədəninin müqaviməti ayaqları arasında yerləşən naqil hissəsinin müqavimətindən böyük olur.,    Elektrik onların bədənindən keçməkdənsə, özünə quş bədənindən daha az müqavimət göstərən, iki ayaqları arasındakı teli seçər. Quşlar da bu səbəblə bütün bir gün boyu, yüksək gərginlik daşıyan, çılpaq elektrik telləri üzərində dayana bilərlər.                                             

            Əgər  naqil quşların ayaqları arasındakı hissədən qırılmış olsa, həmin anda quş bədəni ilə  naqildə ardıcıl birləşmə əmələ gətirər, cərəyanın başqa axın yolu olmadığından , quşun bədənindən keçərək onların həyatına son qoyardı.  Quşlar bir naqildə oturarkən qanadları, dimdik və ya digər bədən hissəsi ilə ikinci naqilə və ya yerlə əlaqəli olan elektrik dirəyinə toxunsalar, bu da onların ölümünə səbəb olurlar.  Bəzən elektrik dirəkləri üzərində oturan quşlar  dimdiklərini təmizləmək üçün onu dirək üzərindəki kranşteynə sürtürlər. Bu da cərəyanın onları vurmasınə səbəb olur. Arıq bəzi ölkələrdə, məsələn Almaniyada bu kranşteynləri Yerlə təcrid edir, və ya üzərində quşlar  üçün izolasiyalı  oturacaqlar qoyurlar.    

Seyran  Əliyev

İldırım və şimşək

İldırım — göy gurultusu və şimşəkdən ibarət, səma ilə yer arasındakı elektrik boşalmasıdır.
Şimşək — bir buludun bazası ilə yer arasında, iki bulud arasında və ya bir bulud içində elektrik boşalarkən yaranan qırıq xətt formasındakı müvəqqəti işıqdır.
Havada olan su buxarı kondensasiya etdikdə və yuxarı qalxan hava axını kondensasiya etmiş həmin damcıların içərisindən sürətlə keçdikdə onları parçalayır, müsbət və mənfi ionlara ayırır. Həmin ionlar buludun müxtəlif sahəsinə yığıldıqda qüvvətli elektrik sahələri əmələ gəlir. Bir buludun müsbət (və ya mənfi) qütbü ilə digər buludun mənfi (və ya müsbət) qütbü və ya yer arasında gərginlik müəyyən həddə çatanda havada deşilmə baş verir. Bu zaman buludda olan müsbət yüklər yerə, yerdə olan mənfi yüklər isə buluda tərəf axmağa başlayır. Sürətli axın zamanı güclü parıltı (şimşək) görünür və gurultu səsi eşidilir. Gurultu havanın sürətli genişlənməsi və partlayışı nəticəsində baş verir. Boşalmada cərəyanın şiddəti 10-20 min amperə qədər, gərginlik isə 150 milyon voltdan artıq ola bilir. İldırımın işığı parlaq və gözqamaşdıran olur, əyri xətlərlə bir neçə km gedir, çoxlu qollara bölünür ki, bu da şimşək adlanır.
Planetimizdə hər dəqiqədə 500-dən çox ildırım çaxır. İldırım çaxarkən radio, televizor, kompyuter, mobil telefonlardan istifadə etmək məsləhət görülmür. ildırım zamanı hündür qüllələrin, su çənlərinin,  yaş ağacların yanında qalmaq doğru deyil.
                                        
                                                                  Seyran Əliyev

Fikirləş cavab tap!

Fikirləş, cavab tap!

Kim öləcək?                    Cavab üçün bura tıklayın

Nyutonun III qanununun ifadəsi belədir: Cisimlər modulca bərabər, istiqamətcə əks olan qüvvələrlə bir-birinə təsir edir:. Nyutonun III qanunundan çıxır ki : " At arabanı hansı quvvə ilə dartırsa, araba da atı həmin quvvə ilə dartır"". Bəs niyə at arabanın dalınca yox, araba atın dalinca gedir?

Səhv hardadır?

Sizə 1, 2, 3, … , 10 kq-lıq çeki daşları verilmişdir. Bu 10 çəki daşını, tərəzi sisteminin nəlbəkilərinə elə yerləşdirin ki, sistem, hazırkı mükəmməl tarazlığını qoruyub saxlasın.

Stəkandakı suyun müəyyən hissəsini bir ucu bağlı olan nazik sivri uclu boruya necə tökmək olar?

Şəkildə gördüyünüzdən biri həqiqi maqnit, digəri isə maqnit kimi rənglənmiş dəmirdir. Heç bir əlavə cisimdən istfadə etmədən bunlardan hansının maqnit, hansının dəmir olduğunu aydınlaşdırın

Bilirsinizmi?

 Dünyada ən sürüşkən material olan teflon- polytetrafluoroethene - təsadüfən əldə edilib.

Rezinin qızdırılarkən sıxılması və soyudularkən genişlənməsi onun entropiya halının dəyişməsi ilə əlaqədardır.

Istilik genişlənməsi    ilə əlaqədar olaraq yayada Eyfel qülləsi 15 sm daha hündür olur.

Radarsözü  RaDio Detection And R anging -in abbreviaturasıdır .


Əgər аtom stadion ölçüsündə olsa idi,  onun  elektronları arı ölşüsündən də kiçik olacaqdı.


Lаzer sözü Light Amplification Stimulated  Emissiya Radiation-ın abbreviaturasıdır .

İşıq " qocalmır".


Lorens Breqqya 25 yaşında ikən Nobel mükafatı almış ən gəmc fizikdir.

Atomun 99,9% hissəsi boş fəzadır



Ən güclü lazer olan  Neodymium-doped Yttrium kristalı saniyədə Birləşmiş Ştatların enerjisindən çox enerji hasil edir.
   Orta ocean səviyyəsi təxminən 3600 m dərinliyindədir

Gün işığı  təmiz okean suyunun 73m dərinliyinə qədər keçə bilir.  



Astronavt Serqey Avdeyev kosmosda 747 gün qaldıqdan  və Yer planetinə qayıtdıqdan sonra nisbilik effekti  hesabına onun ömrünün ikinci gəncik hissəsi yaşanmışdır.

Ölü dənizin  suyu o dərəcədə duzludur ki,batmadan rahatlıqla üzə bilərsiniz.

Rusiyadakı Baykal gölünün su tutmu Şimali Amerikadakı Böyük göllərin birlikdə su tutumundan daha çoxdur.

Dünyadakı ən bərk ağac Qara Dəmirağacıdır,o suda üzmədən batır.

Bizim bütün  аtmosferin kütləsi təxminən 5,5 kvadrillion ton hesablanılır  (55 sonra 14 sıfır kimi yazılır) .

 Protonun diametri təxminən 0.000000000001 mm (1/25, 000 000 000 000 )-dir.

İldırım Günəşdən  3 dəfə qızğındır.Bədənimizin hər kvadrat sm-nə təxminən 1 kq atmosfer təzyiqi təsir edir.

Dünyanın ən dərin yeri Sakit okeanın şimalında 11 km dərinliyi olan Mariana Çökəkliyidir.

Qırmızıağacın qabığı odadavamlıdır .

Bızə eyni kütlə verilsə idi,  bizim bədənimiz Günəşdən  də isti olardı.


Bəzi fiziklər zaman və fəzada atomdan da kiçik olan boşluqlar olduğunu hesab edirlər .
 Qravitasiya effektinin , təsiri ilə Ay düz başımızın üzərində olduğu  an çəkimiz nısbətən az olur



 Aydın havada güzgüdən əks olunan ışıq 40 km -dən görülə bilər

Bir qallon su 3.8 kq tutur .

Cisim nə qədər çox sürətli hərəkət edərsə , o bir o qədər kiçilər  və ağırlaşar.

Mənfi 40 dərəcə Selsi təxminən elə mənfi  40 dərəcə Faranheyt temperaturudur

Suda üzən yeganə daş pemzadır.

Mexiko şəhəri qurunt suları  səbəbindən ildə  46 sm boşalır-batır.

25mm  yağış suyu  381mm  quru qara bərabərdir.

Dünyadakı ən qədimi və ən böyük aydın görünən meteorit krateri  Cənubi Afrikadakı Vredefort Domenin eni 380km-dir.

  Hidrogen havada yanan vaxt su formalaşır.


Almaz ən bərk cisimdir

Səndə düzəlt

Səndə düzəlt ! 

 Bir çoxlarımız bəzən televizorda müxtəlif yaş və sənət sahibi olan insanların əyləncə və ya hobbi naminə nəsə qurub yaratdığı haqqında eşidirik. Xüsusi istedada, əmək vərdişlərinə və müəyyən bilgiyə malik olan bu insanlar müxtəlif maraqlı maşın və mexanizimlər, fərqli dizayna malik avtomobillər, fərqli ölçülərdə idarə olunan avtomobil, təyyarə, lokomotiv və s. modellər və daha başqa maraqlı qurğular, cihazlar hazırlayırlar. Onu da qeyd edək ki, bunların hazırlanması üçün təkcə hansısa əmək vərdişinin, müəyyən təlimat və çertyojların olması yetərli deyil. Sizə hər şeydən əvvəl görüləcək işin nədən ibarət olacağından asılı olaraq cürbə-cür alətlər, çəkic, kəlbətin, müxtəlif ölçülü açarlar, burğu, yivaçan, taxta və metal kəsmək üçün mişarlar və s. (hər bir evdə olması vacib olan alətlər) alətlər, eləcə də müxtəlif materiallar (metal, taxta, plastik və s.) lazım olacaq. Bunlar əgər sizdə yoxdursa əlbəttə ki, onları almaq və ya tapmaq üçün sizə bir qədər pul da lazım olacaq. (bu pula siz hətta özünüzə bu işlərdən ötrü boş vaxt da ala bilərsiniz ). Kiçik model və ya maketlərı hazırlamaq üçün çox vaxt zəhmət çəkib əlinizi cibinizə salmaya bilərsiniz. Sadəcə olaraq əlinizin altında olan materiallar da “lazımsız” hesab edilən köhnə cihazlar və məişət avadanlıqları da sizə işinizdə yetərili ola bilər. Böyük işlərdən ötrü isə böyük zəhmət və xərc tələb olunur. Məsələn əgər siz avtomobil həvəskarısınızsa və sizin ürəyinizdən öz şəxsi “istehsalınız” olan yeni dizayna və fərqli quruluşa malik avtomobil quraşdırmaq keçirsə bunun üçün sizin xəricləyəcəyiniz pul maşın bazarındakı hər hansı bir ucuz avtomobilin qiymətindən az olmaya bilər. Şəxsən mənim üçün ev şəraitində əldəqayırma su çarxlarının və külək qurğularının quraşdırılması daha cəlbedici və maraqlıdır. Bunun üçün sizin yaşadığınız coğrafi məkan da xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Yəni əgər sizin həyətinizdə və ya yaşadığınız yerin yaxınlığında bol sulu hər hansı bir arx və ya kiçik bir çay yoxdursa onda sizin su çarxı düzəltmək istəməyiniz mənasız güc və vaxt itkisindən başqa bir şey deyil. 
Biz bu səhifədə böyük və ya kiçik ölçülü külək qurğusunun ev şəraitində nə cür düzəldilməyindən danışacağıq. 
Elektrik enerjisi verən sadə külək qurğusu əsasən 5 hissədən ibarətdir: 
1)Pər. (propeller və ya vint) 
2)Ötürücü mexanizm. (multiplikator, sürət qutusu və s. mexaniki ötürmələr) 
3)Generator 
4)Dayaq-çərçivə 
5)İstiqamətləndirici (yönəldici,istiqamətverici)

Əvvəlcə kiçik modelin nə cür hazırlandığını izah edək. Hər şeydən əvvəl siz bu qurğu üçün münasıb pər (propeller) tapmalısınız. Pərsiz külək enerji qurğusu-mühərriksiz avtomobil kimi bir şeydir. Bu pərləri siz ya özünüz hazırlaya bilərsiniz ya da haradansa, hər cür malların satıldığı dükan-bazarlardan tapa bilərsiniz (İnternetdən yararlanaraq sifariş də etmək olar.). Onun çəkisi nə qədər yüngül olsa zəif küləkli havada bir o qədər yaxşı işləyər. Əlbəttə burada həm də pərin ölçüsü, pərin qanadlar sayı və aerodinamik keyfiyyəti də xüsusi rol oynayır. 
 Pərləri hazırlamağa gəlincə isə onu müxtəlif üsullarla hazırlamaq olar. Əgər buçaqla düzgün rəftar edə bilirsinizsə və bunun üçün az da olsa əl qabiliyyətiniz varsa onda siz taxtadan yonmaqla da pər hazırlaya bilərsiniz. Daha yaxşı nəticə əldə etmək üçün daha çox zəhmət çəkməli olacaqsınız. İkinci üsul isə pərlərin adi alümin lövhədən hazırlanmasıdır. Siz isdədiyiniz ölçüdə və formada pəri alümin lövhənin üzərində çəkib (və ya iti uclu alətlə cızıb) sonra da onu metalkəsən qayçı və ya isgənə vasitəsilə kəsib götürə bilərsiniz. Belə olan halda sizin pəriniz daha dəqiq və simmetrik olacaq. Yaxşı olar ki, siz lövhə üzərində cızılmış və ya çəkilmiş formanı, əgər metalkəsən qayçıdan istifadə etməklə kəsirsinzsə bu forma xətlərindən 2−3 mm, isgənə ilə kəsirsinizsə 1−1,5 mm aralı kəsməlisiniz. Artıq hissələri sonradan yeyələməklə aradan qaldırmaq və lazımi dəqiq formanı almaq olar. Pərin müstəvi üzrə əyriliyini isə onu ehtiyatla dəmirçi zindanı üzərində çəkiclə döyməklə düzəltmək olar. Daha sonra isə pərin qabaqcadan təyin olunmuş mərkəzində lazımi diametirdə yuva (və hatta yiv) açmaq olar. 
Bu yuvanı açmazdan pərinizin ağırlıq mərkəzinin nə dərəcədə dəqiq olduğunu onu fırlanma mərkəzində iynə üzərində tarazlıqda saxlamaqla təyin edə bilərsiniz. Pərlərin hazırlanması zamanı onların fırlanma oxunda tarazlığın alınması əsas şərtdir. Bu isə onun nə dərəcədə dəqiq və simmetrik hazırlanmasından asılıdır. Əks halda pərin firlanması titrəmə ilə müşayət olunacaq və hətta böyük fırlanma (bucaq sürətində) sürətlərində pər fırlanma oxundan boşalıb yerindənçıxa da bilər. 
Bütun bu işlərdən sonra isə sizə pərin qanadlarını fırlanma müstəvisində birini digərinə nəzərən ehtiyyatla bürüb çevirmək qalır. Bu qanadın profili adi lövhə olduğundan fırlanma müstəvisinə nəzərən qanadların maillik bucağının 5−7° olması məsləhətdir. Lakin dəqiq və asan hazırlanmasına baxmayaraq lövhədən hazırlanmış pərlər kifayət qədər sürətli olmur.

Aralıq ötürücü mexanizm − bu əlavə müqavimətə və güc itkisinə səbəb olsa da əhəmiyyətli ola bilər. Çünki sizin pərləriniz nə qədər yaxşı olsa da, o çox vaxt aralıq mexaniki sürətləndiricisiz (sürət qutusu, multiplikator) 30−40 Hs tezliyi təmin edə bilmir. Ən azından küləyin sürəti buna çox vaxt imkan vermir. Ümumiyyətlə qeyd etmək lazımdır ki, böyük gücə malik olan nəhəng külək qurgularının hamısı multiplikatora − yəni aşağı fırlanma tezliyini yüksək fırlanma tezliyinə çevirən sürət qutusuna malikdir. Öz modelinizdə siz aralıq ötürücü kimi dişli çarx ötürməsindən və yaxud qayış ötürməsindən istifadə edə bilərsiniz. Öz təcrübəmdən deyə bilərəm deyə bilərəm ki kiçik külək mühərriki hazırlayanda qayış ötürməsini quraşdırmaq daha az zəhmət tələb edir və rahatdır. Lakin bu ötürmənin ömrü qısadır. Belə ki, qayış tez-tez qırılır və ya bəzən də qasnaqdan çıxa bilir. Qayış ötürməsi üçün lazım olan hər bir detalı (qasnaqlar, val, qayışı, dayaq) istənilən maqnitafonda tapa bilərsinin. 
Onun artıq nə cür qüraşdırılması isə sizin öz şəxsi yaradıcılıq qabiliyyətinizdən asılıdır.

Dişli çarx ötürməsi hazırlamaq üçün sizə modulu eyni olan, biri digəri ilə uyuşan dişli çarxlar lazım gələcək. Bunun üçun bəzi dişli çarx mexanizmə malik olan cihazlardan, oyuncaq mexanizmlərindən və eləcə də saatlardan yararlanmaq olar. Şəkildə bu məqsəd üçün hazırlanmış paket multiplikator göstərilmişdir. Onun ötürmə ədədi 30-a bərabərdir. Yəni giriş valının bir tam dövründə çıxış valı 30 tam dövr etmiş olur. Dişli çarx ötürməsinin qurulması çətin ola bilər lakin bu ötürmə iş zamanı daha etibarlıdır və sizin model daha dolğun görünəcək.
Bizim külək qurğusunda digər mühüm hissə generatordur. Əlbəttə söhbət ev şəraitində hazırlanan əldəqayırma maketdən getdiyi üçün sizə çoxlu düsturlardan istifadə edib cansıxıcı riyazi hesablamalar aparmaq lazım olamayacaq. Burada sadə bir çixiş yolu var. Generator kimi işlədəcəyimiz elektrik maşını az müqavimətlə kiçik fırlanma tezliklərində alçaq gərginlikli elektrik və ya yarımkeçirici lampaların işıqlanmasını təmin etməlidir. Belə bir generatoru surətlər qutusu olmadan, sadəcə olaraq birbaşa pərə qoşmaqla da işlətmək olar. Yuxarıda elektrik maşını sözünü səbəbsiz işlətməmişdik. Əslinə qalarsa mənim bu maketlərdə quraşdırdığım “generatorlar” elektrik mühərriki kimi istifadə üçün nəzərdə tutulub. Siz bu generatorları da həmçinin hər bir maqintafonda və bəzi elektrik cihazlarında tapa bilərsiniz. Bu sabit cərəyan elektrik maşınları həm elektrik mühərriki, həm də generator kimi işləyə bilər.
Onlar məftil sarğıya malik lövbərdən və bu lövbərin ərtafında sükunətdə olan sabit maqnitlərdən ibarətdir. Bu lövbərə sabit cərəyan verildikdə (məsələn akkumlyator batareyalarından) o fırlanır və elektrik maşını elektrik mühərriki kimi işləyir.

Bizim nümunədə isə əksinə həmin lövbər kənardan pər vasitəsilə firladılır və sabit maqnitlərin təsiri ilə bu lövbərin sarğılarında elektrik cərəyanı (induksiyalanır) yaranır . (Həqiqi külək mühərriklərində isə generator kimi sinxron generatorlar tətbiq olunur). 
Markasından asılı olaraq bu generaorlar 1,5V, 2V, 4,5V, 9V və 12V gərginlikli cərəyan verə bilir. Bunun üçün onun fırlanma sürəti normadan az lmamalıdır. Lakin Abşeron yarımadasında hər hansı normanı nəzərə almamaq da olar. Çünki küləyin sürəti öz işini görür. Burada kiçik bir məsləhət yerinə düşər. Yaxşı olar ki siz üzərinə 1,5−2V yazılmış elektrik maşınlarından istifadə etməyəsiniz. Ona görə ki, bu halda sizə hər hansı bir mexaniki sürətləndirici və çox vaxt sürətli külək lazım olacaq. 
Əks halda siz öz əl işinizin gecələr, küləkli havalarda nə cür işıq saçdığından doyunca zövq ala bilməyəcəksiniz. Çünki bu cür alçaq gərginlikli generatorlar bir-iki yarımkeciricini sürət artırıcı ötürmə ilə belə güclə işıqlandırır.ДПМ−30Н1−05, К4А2, EG−530AD−9B, MMİ−6S9L markalı elektrik maşınları işdə daha yaxşıdır. Onları sürət artırıcı mexanizimə ehtiyac olmadan da, birbaşa pərlə əlaqələndirmək olar. Əgər belə etsəniz onda özünüz də alçaq gərginlikli elektrik lampaların və ya yarımkeçirici lampaların (xoşbəxtlikdən onlara çox yerdə, hətta əksər alışqanlarda da rast gəlinir) nə cür parlaq işıqla yandığını görəcəksiniz.