Hərəkətin nisbiliyi

 Hərəkətin nisbiliyi

Cisim bir cismə nəzərən sükunətdə, başqa cismə nəzərən hərəkətdə ola bilər. Məsələn, hərəkət edən qatarda oturan sərnişin qatara nəzərən sükunətdədir, yerə nəzərən isə hərəkətdədir. Bunun səbəbi – müxtəlif hesablama sistemləridir. 

---

Tutaq ki, sonrakı cisimlər şosse üzrə hərəkət edirlər: 

1. Minik avtomobili  sürətlə.
2. Həmin istiqamətdə yük avtomobili  sürətlə. 
3. Əks istiqamətdə velosipedçi  sürətlə.

Onda minik avtomobilin 

        1.  Yük avtomobilinə nəzərən sürəti . 

        2.  Velosipedçiyə nəzərən sürəti . 

Deməli cismin başqa cisimlərə nəzərən sürəti müxtəlifdir. 

---

• Əgər qayıq çay axını istiqamətində hərəkət edirsə, onda qayığın sahilə nəzərən sürəti qayığın və çayın sürətlərinin cəminə bərabərdir: 

υaxın ilə=υqayıq + υçay.

• Əgər qayıq çay axınının əksi istiqamətində hərəkət edirsə, onda qayığın sahilə nəzərən sürəti qayığın və çayın sürətlərinin fərqinə bərabərdir: 

υaxının əksinə=υqayıq – υçay.

• Əgər sərnişin eskalatorun hərəkəti istiqamətində hərəkət edirsə, onda sərnişinin yerə nəzərən sürəti: 

υsər.yerə nəz.=υsər.esk.nəz. + υesk.

• Əgər sərnişin eskalatorun hərəkətinin əksi istiqamətində hərəkət edirsə, onda sərnişinin yerə nəzərən sürəti:  

υsər.yerə nəz.=υsər.esk.nəz. – υesk.

Cisim sükunətdə olan cisimlərə nəzərən bir sürətlə, hərəkətdə olan cisimlərə nəzərən başqa sürətlə hərəkət edir. 

Bir cismin başqa cismə nəzərən sürəti nisbi sürət adlanır.

        1.   – I cismin II cismə nəzərən sürəti. 
        2.   – II cismin I cismə nəzərən sürəti.
        3.  x2,1=x2–x1 - II cismin I cisimlə bağlı hesablama sistemindəki koordinatı.
        4.  x2,1=x2–x1 - I cismin II cisimlə bağlı hesablama sistemindəki koordinatı.

---

Tutaq ki, iki cisim  və  sürətləri ilə hərəkət edirlər. 

        1.   və  vektorlarını paralel olaraq elə köçürək ki, onların başlanğıc nöqtələri üst-üstə düşsün. Bu vektorlar üzərində üçbucaq qurulur.
        2.  vektorun sonundan  vektorun sonuna yönəlmiş vektor I cismin II cismə nəzərən sürətinə bərabərdir. 
        3.  I cismin II cismə nəzərən sürəti:

---

İki cisim qarşılıqlı perpendikulyar istiqamətdə  və  sürətləri ilə hərəkət edirlər, α=90º. 

            I cismin II cismə nəzərən sürəti: 

---

İki cisim əks istiqamətdə  və  sürətləri ilə hərəkət edir.

           I cismin II cismə nəzərən sürəti: 

υn=υ1+υ2.

---

İki cisim eyni istiqamətdə  və  sürətləri ilə hərəkət edir. 

           I cismin II cismə nəzərən sürəti: 

υn=υ1 - υ2.