Elektromaqnit rəqsləri

 Elektromaqnit rəqsləri

Cərəyan şiddətinin, gərginliyin, elektrik yükünün zamana görə periodik dəyişməsi elektromaqnit rəqsləri adlanır. 

Elektromaqnit rəqslərinin meydana gəldiyi ən sadə mexanizm – kondensatordan, sarğacdan və birləşdirici naqillərdən ibarət olan rəqs konturudur. 

Kondensatoru sabit cərəyan mənbəyi vasitəsi ilə yükləyək. Bundan ötrü çeviricini А vəziyyətinə gətirək. Bu halda kondensatorun üst lövhəsi müsbət, alt lövhəsi isə mənfi yüklənəcək.

Başlanğıc anda, yəni ki t = 0 olduqda:

         -  Kondensatorun yükü, gərginliyi, elektrik sahəsinin enerjisi maksimaldır: 

q = qmax    ⇔   U = Umax   ⇔   

         -  Cərəyan şiddəti, maqnit seli və maqnit sahəsinin enerjisi sıfıra bərabərdir: 

I = 0 ⇔ Ф = 0 ⇔ Wmaqn=0.

Çeviricini B vəziyyətinə gətirdikdə, kondensator boşalmağa başlayacaq. Konturda elektrik cərəyanı yaranacaq. Kondensatorun boşalması bir an ərzində yox, tədricən baş verir. Dövrədəki cərəyan şiddəti də tədricən artacaq. Cərəyan şiddətinin kəskin artmasına, sarğacda yaranmış öz-özünə induksiya EHQ-sı mane olacaq. 

Çeviricini B vəziyyətinə

gətirdikdə, kondensator boşalmağa başlayacaq. Konturda elektrik cərəyanı yaranacaq. Kondensatorun boşalması bir an ərzində yox, tədricən baş verir. Dövrədəki cərəyan şiddəti də tədricən artacaq. Cərəyan şiddətinin kəskin artmasına, sarğacda yaranmış öz-özünə induksiya EHQ-sı mane olacaq. 

Çeviricini B vəziyyətinə gətirdikdən sonra, yəni ki  ərzində: 

         -  Kondensator boşalır, eyni zamanda lövhələr arasındakı gərginlik və elektrik sahəsinin enerjisi də azalır 

q↓   ⇔U↓   ⇔Wel↓.

         -  Sarğacdan keçən cərəyan şiddəti, maqnit seli və sarğacda yaranmış maqnit sahəsinin enerjisi artır: 

I↑   ⇔Ф↑⇔Wmaqn↑.

---

Müəyyən müddətdən sonra kondensator tamamilə boşalır. Zənn etmək olar ki, kondensatorun boşalmasından sonra cərəyan kəsilməlidir. Lakin bu baş vermir, cərəyanın ani kəsilməsinə, sağacda yaranmış öz-özünə induksiya EHQ-sı mane olur.

Kondensatorun tamamilə boşalması zamanı, yəni ki zamanın  anında:

         -  Kondensatorun yükü, gərginlik, elektrik sahəsinin enerjisi sıfıra bərabər olacaq: 

q = 0   ⇔   U = 0   ⇔   Wel = 0.

         -  Cərəyan şiddəti, maqnit seli və maqnit sahəsinin enerjisi maksimal qiymət alacaq: 

I = Imax  ⇔   Ф = Фmax  ⇔  

---

Daha sonra konturda cərəyan şiddəti azalır, kondensator yenə yüklənir, lakin bu hadisə tədricən baş verir. Kondensatorun alt lövhəsi müsbət yükə, üst lövhəsi isə mənfi yükə malik olur. 

Kondensatorun yüklənməsi zamanı, yəni ki  ərzində:

         -  Kondensatorun lövhələri arasındakı gərginlik və elektrik sahəsinin enerjisi artır: 

q↑   ⇔   U↑   ⇔   Wel↑.

         -  Sarğacdan keçən cərəyan şiddəti, maqnit seli və maqnit sahəsinin enejisi azalır: 

I↓   ⇔   Ф↓   ⇔  Wmaqn↓.

Müəyyən vaxtdan sonra sarğacdan keçən cərəyan şiddəti sıfıra bərabər olur, kondensatorun yükü isə maksimal qiymətinə çatır. 

Kondensatorun tam yüklənməsi anında, yəni ki  olduqda:

          -  Kondensatorun yükü, gərginlik, elektrik sahəsinin enerjisi maksimaldır: 

q = qmax  ⇔   U = Umax   ⇔   Wel = Wmax.

          -  Cərəyan şiddəti, maqnit seli, maqnit sahəsinin enerjisi sıfıra bərabərdir: 

I = 0 ⇔ Ф = 0 ⇔ Wmaqn = 0.

      

Qeyd edək ki, yuxarıda göstərilən proses – bir tam rəqs deyil, rəqsin yarısısdır. Sonrakı zaman fasiləsində kondensator yenidən boşalır, konturda cərəyan yaranır, lakin bu dəfə əks istiqamətdə. 

Beləliklə, rəqs konturundakı kondensatorun yükü, cərəyan şiddəti və maqnit seli periodik dəyişir – elektromaqnit rəqsləri yaranır.