Səs dalğaları

 Səs

Mühitdə yayılan ixtiyari mexaniki dalğalara səs deyilir. İnsan hiss edən səs dalğaları 16 Hs-dən 20 kHs-ə qədərdir. Bu diapazondan aşağıda ν<16 Hs – infrasəs, yuxarıda ν > 20 kHs – ultrasəsdir. 

Səsin xarakteristikaları

Səsin əsas xarakteristikaları - səsin gurluğu və tonudur. 

Səsin gurluğu 

• Səs dalğasındakı təzyiqin amplitudu ilə müəyyən olunur.
• Ölçü vahidi desibeldir (dB). Belə ki, 0 dB ­– eşitmə imkanının aşağı həddi, 10 dB – saatın çıqqıltısı, 50 dB – adi söhbət, 80 dB – qışqırtı, 130 dB – eşitmə imkanının yuxarı həddi – ağrıdıcı təsir. 

Harmonik rəqs edən cismin buraxdığı səs (kamerton və ya sim) – ton adlanır. Tonun yüksəkliyi səsin rəqs tezliyi ilə müəyyən olunur: tezliyi böyük olan səsin tonu yüksək olur.

Səsin mühitdə sürəti yalnız mühitin xassələrindən asılıdır. Mayelərdə səsin sürəti havada nisbətən kiçik, bərk cisimlərdə isə mayelərə nisbətən böyük olur. 

Misal üçün, 

• 0°C-də səsin havada sürəti təqribən 340 , 
• Səsin suda süəti 1500 , 
• Səsin poladda sürəti 5000 . 

Səs lokasiyası

Səsin maneələrdən əks olunmasına əks-səda deyilir. 

Səs dalğaları vasitəsi ilə maneələrin aşkar edilməsi və onlara qədər məsafənin təyin edilməsi üsulu – səs lokasiyası adlanır. 

Səs lokasiyasının əsas mərhələləri

-  Vibrator səsi buraxır;

-  Səs müxtəlif istiqamətlərə yayılır, o cümlədən maneə olan tərəfə;

-  Səs maneədən əks olunur və qayıdır;

-  Səs qəbuledicisi ilə qayıdan səs qəbul olunur. 

Səsin maneəyə qədər və maneədən qəbulediciyə qədər ümumi yayıldığı məsafə s = 2r -dir:

s = υt   ⇒

2r = υt  ⇒

•  – səs lokasiyası düsturu.

Müəllif: Ağakişiyev Səbuhi